Theo quan điểm xã hội học, con người là loài động vật sống theo bầy đàn. Con người không thể sống hoàn toàn độc lập trong xã hội, cũng như không thể tự mình giải quyết các vấn đề phức tạp.
Ở đâu có con người thì ở đó có giao tiếp giữa các cá nhân. Trong quá trình giao tiếp giữa các cá nhân sẽ xuất hiện sự so sánh. Hiện tượng này trong tâm lý xã hội học gọi là so sánh xã hội.
Các cá nhân trong cùng một nhóm sẽ so sánh niềm tin, thái độ, suy nghĩ, hành vi… Đây là sự va chạm và cọ xát không thể thiếu trong xã hội.
Ngoài ra còn có một khái niệm khác trong tâm lý xã hội gọi là giả thuyết tương đồng, đề cập đến việc các cá nhân hy vọng hiểu được những nỗ lực của chính họ một cách khách quan. Và điều này cũng sẽ trở thành động lực hành vi cho sự so sánh xã hội.
3 kiểu so sánh xã hội thường gặp
Các nhà tâm lý học, xã hội học chia so sánh xã hội thành 3 loại: So sánh xã hội song song, so sánh xã hội tiến lên và so sánh xã hội đi xuống.
So sánh xã hội song song chủ yếu đề cập đến sự so sánh giữa những người có cùng địa vị xã hội, cùng tầng lớp sinh sống. Những người này thường có môi trường trưởng thành, kinh nghiệm sống giống nhau. Vì vậy, nó thường xảy ra giữa người thân và bạn bè.
Trên thực tế, so sánh xã hội tăng lên đề cập đến sự so sánh giữa cá nhân và những người có chất lượng cuộc sống cao hơn, địa vị xã hội cao hơn, ảnh hưởng xã hội cao hơn và tầng lớp sống cao hơn.
Kiểu so sánh này có thể dễ dàng tạo ra cảm giác khoảng cách nội tâm cho cá nhân. Điều này sẽ khiến cá nhân có cảm xúc tiêu cực và có tác động tiêu cực nhất định.
Cuối cùng là sự so sánh xã hội đi xuống. Tức là những cá nhân sống ở tầng lớp xã hội cao hơn, có địa vị xã hội cao hơn, danh tiếng hơn và so sánh bản thân với những người sống ở tầng lớp thấp hơn mình.
So sánh xã hội xảy ra là một hiện tượng tâm lý xã hội rất phổ biến. Suy cho cùng, mỗi người đều sống trong những tương tác xã hội vô tận, muốn xác định năng lực và giá trị bản thân thì cần so sánh mình với người khác và không ngừng tìm kiếm giá trị bản thân, xây dựng lòng tin, lòng tự trọng.
Do hiện tượng so sánh xã hội, nếu cá nhân thường xuyên so sánh xã hội hướng lên sẽ dễ có những cảm xúc tiêu cực, hành động tiêu cực, dễ bị trầm cảm. Thậm chí tâm lý trầm trọng hơn, họ có thể cho mình là người vô dụng trong xã hội.
So sánh xã hội đi xuống mang lại cảm xúc gì?
So sánh xã hội đi xuống có thể mang lại những ảnh hưởng tích cực, giúp họ hình thành sự tự tin và lòng tự trọng.
Nhưng trên thực tế, sự so sánh trong xã hội đi xuống thường là bị động. Bởi vì không ai thích so sánh với kẻ yếu, và bạn chỉ có thể chấp nhận nó một cách thụ động. Trong khi đánh giá và thông tin từ thế giới bên ngoài sẽ làm xáo trộn nghiêm trọng cuộc sống của bạn.
Kiểu người này thường nói nhiều. Họ muốn thu hút sự chú ý của mọi người xung quanh. Vì vậy, họ sẽ cố tình miêu tả cuộc sống của mình một cách cường điệu. Và họ sẽ dùng cách này để thỏa mãn sự phù phiếm bên trong bản thân. Từ đó sinh ra sự khó chịu về tâm lý và thể chất.
Các nhà tâm lý học cho rằng, hành vi của những người như vậy chủ yếu là do họ mặc cảm, thuở nhỏ gặp phải một số vấn đề tổn thương. Vì vậy sau khi trưởng thành, họ hình thành cơ chế bù đắp tâm lý để che đậy mặc cảm của mình thông qua việc phóng đại mọi thứ.
Phong cách của những người thực sự có năng lực hoàn toàn trái ngược với kiểu người này. Trái tim của họ tràn đầy nhiệt huyết và họ không cần phải khoe khoang về cuộc sống của mình khiến người khác ghen tỵ để xây dựng sự tự tin.
Những người ít thể hiện, không so sánh, ngừng khoe khoang thường rất khiêm tốn và lịch thiệp với người khác.
Các nhà tâm lý học chỉ ra rằng nguyên nhân chính của tất cả những vấn đề này là do sự tương tác giữa các cá nhân không cân bằng. Trong quá trình giao tiếp, mọi người nên duy trì sự tôn trọng lẫn nhau.