Việc định giá các công cụ tài chính phái sinh rất khác so với các công cụ tài chính khác. Đây được xem là một công cụ “2 mặt” và có thể gây hậu quả nghiêm trọng nếu người sử dụng không có hiểu biết đầy đủ về nó.
Chứng khoán phái sinh là gì?
Chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính mà giá trị của chúng phụ thuộc vào giá của tài sản cơ sở. Chứng khoán phái sinh có dạng là 1 hợp đồng tài chính với đặc điểm: Quy định quyền lợi và/hoặc nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng đối với việc thanh toán hoặc/và chuyển giao tài sản cơ sở với một mức giá được thỏa thuận trước vào một thời điểm nhất định trong tương lai. Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh có thể là hàng hóa như dầu thô, vàng, bạc, hay nông sản hoặc cũng có thể là các tài sản tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, hoặc cũng có thể là chỉ số chứng khoán, lãi suất… Khi giá của các sản phẩm trên thay đổi thì chứng khoán phái sinh của loại tài sản đó cũng thay đổi.
Các công cụ phái sinh được sử dụng nhằm giảm thiểu các rủi ro trên thị trường. Tuy nhiên, với sự lớn mạnh và phức tạp của thị trường tài chính, các công cụ tài chính phái sinh đã được sử dụng nhiều hơn để tìm kiếm lợi nhuận.
Các sản phẩm chứng khoán phái sinh trên thị trường
Chứng khoán phái sinh bao gồm 4 loại chính: Hợp đồng kỳ hạn, Hợp đồng tương lai, Hợp đồng quyền chọn, Hợp đồng hoán đổi.
Hiện tại thị trường chứng khoán Việt Nam chỉ mới triển khai một loại chứng khoán phái sinh là là Hợp đồng tương lai trên chỉ số cổ phiếu (cụ thể là chỉ số VN30 - VN30 Futures).
Đối với các Hợp đồng tương lai, số lượng Hợp đồng lưu hành không bị giới hạn, nhà đầu tư có thể tham gia Vị thế bán mà không cần sở hữu tài sản của hợp đồng mà chỉ cần bỏ ra một số tiền (ký quỹ) bằng một phần giá trị hợp đồng.
Sự khác biệt về giao dịch Hợp đồng tương lai và giao dịch cổ phiếu
Theo Tiến sĩ Trần Đình Tuấn - Giám đốc Công ty VNCIS - một nhà đầu tư lâu năm đánh giá: Việc giao dịch Hợp đồng tương lai diễn ra tương tự so với giao dịch cổ phiếu. Nhà đầu tư có thể thực hiện giao dịch thông qua khớp lệnh hoặc thoả thuận. Các Hợp đồng tương lai sẽ có bảng giá riêng. Dựa trên kỳ vọng vào xu hướng của chỉ số mà nhà đầu tư có thể đặt lệnh và khớp lệnh để tham gia vào hợp đồng tương lai. Nhà đầu tư kỳ vọng chỉ số tăng sẽ mua hợp đồng tương lai chỉ số, nhà đầu tư kỳ vọng chỉ số giảm sẽ bán hợp đồng tương lai chỉ số.
Ví dụ, từ chứng khoán cơ sở là chỉ số VN30 ta sẽ tạo ra các loại chứng khoán phái sinh là Hợp đồng tương lai VN30 (VN30 Futures). Hợp đồng tương lai VN30 sẽ đáo hạn vào 30/9/2020 thì sẽ có mã là: VN30F2009. Nhưng vì chỉ số VN30 không phải là một món hàng vật lý như vàng hay dầu mỏ, nên tới ngày 30/9/2020 hai bên không thể thực hiện việc một bên trao hàng một bên trao tiền. Lúc này Trung Tâm Lưu Ký (VSD) sẽ làm vai trò trung gian, căn cứ vào chỉ số VN30 thực tế để lấy tiền của bên lỗ chuyển cho bên lãi, hai bên không phải gặp nhau và không cần biết nhau.
Lời khuyên đối với các nhà đầu tư mới
Để có thể thành công với giao dịch chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư phải xác định được mục đích của mình khi tham gia giao dịch đó là gì? Hiện nay, các nhà đầu tư cá nhân chủ yếu tiếp cận với các hợp đồng phái sinh dưới góc độ đầu cơ sinh lợi. Do đó, bên cạnh việc theo sát diễn biến chung của thị trường, nhà đầu tư cần có kiến thức về các chỉ báo kỹ thuật. Trên cơ sở những hiểu biết về phân tích kỹ thuật, nhà đầu tư sẽ thấy được những tín hiệu từ thị trường để thu được lợi nhuận.
Cũng theo Tiến sĩ Trần Đình Tuấn: Một vấn đề khác nhà đầu tư cũng cần quan tâm khi thực hiện giao dịch chứng khoán phái sinh là: yếu tố tâm lý. Thị trường chứng khoán Việt Nam vốn đã chịu nhiều ảnh hưởng của yếu tố tâm lý, đối với chứng khoán phái sinh yếu tố này còn có ảnh hưởng lớn hơn nữa. Nhà đầu tư nên bắt đầu với những hợp đồng nhỏ để quen với nhịp của thị trường trước khi tham gia những hợp đồng lớn.
Các hợp đồng tương lai có thể được hiểu là các hợp đồng được ký kết trong thời điểm hiện tại nhưng việc giao dịch sẽ được thực hiện trong tương lai với giá được ấn định trước. Đây là một hợp đồng mang tính rủi ro cao cho người mua lẫn người bán. Chính vì vậy, cơ hội luôn có và luôn đến từng ngày trên thị trường chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư nên chuẩn bị cho mình những trang bị cần thiết để đứng vững trên thị trường.